Koncepcija - začeće - početak "drugog stanja"
Biolooški: prodor spermatozoida u jajačce i početak dijeljenja ćelija, socijalno: novi član društva, ontološki: novo biće... Svako od nas je začet, međutim sa pravom se postavlja pitanje inicijacije. Niče kaže da čovjek je obično promašen projekat, ako hronolaški posmatramo dijete se najprije začinje kao želja ili kao ljubav roditelja koja dobija tijelo i postaje stvarnost.
Kada začne, u njoj počinje da zrači novo sunce malo i nemoćno koje će njena briga da čuva i koje će da ostane osnaženo za njom na svijetu i onda kada se mati na vijeke položi u mrak. Ima li većeg dokaza o povezanosti ljudskoga i nebeskih tijela od ovog kruženja, sa tim u skladu ne odvajati čovjeka od njegovog svjieta, jer je to i nemoguće.
Oplođenje čini suštinu nastanka novog bića. Proces oplođenja obuhvata normalan razvoj i sazrijevanje jajne ćelije, kao dijela cjeline jajničkog miješka, prihvatanje jajne ćelije, oplođenje, transport i ugnjezdavanje.
Oplođenjem se označava proces spajanja muške i ženske gamete, koji se u prirodnim uslovima, najčešće događa u ampularnom dijelu jajovoda. Spermatozoidi zahvaljujući sopstvenim pokretima za kratko vrijeme iz vagine preko cerviksa i uterusa stižu u ampulu tube. Sposobnost spermatozoida da oplodi jajnu ćeliju je vremenski ograničena na 48 h, a sposobnost zrele jajne ćelije (lat. oocyte) da bude oplođena je upola kraća (oko 24 h).
Zrela jajna ćelija ovulacijom (trenutna pojava - prskanje ili ruptura zrelog folikula koja traje između 60 i 90 sekundi) iz de Grafovog folikula dospijeva u lumen jajovoda, gdje biva opkoljena spermatozoidima koji nastoje prodrijeti u nju. Jedan od 300 do 500 spermatozoida, koji je najvitalniji prvi dolazi u kontakt sa jajnom ćelijom i uspijeva probiti spoljašnju opnu. Prelaskom “prve barijere” jedan ili veći broj spermatozoida dolazi u direktan kontakt sa “zonom pellucidom” kao sljedećom preprekom na putu do jajne ćelije. Po probijanju iste dolazi do zgušnjavanja opne koja na taj način sprečava
ostale spermatozoide da prodru u nju. Pri prodoru u jajnu ćeliju dolazi do miješanja sadržaja spermatozoida sa jezgrom jajne ćelije.
Tokom prodora spermatozoida u jajnu ćeliju dolazi do reaktivacije i završavanja druge mejotičke diobe čiji se ishod ogleda u stvaranju haploidnog broja hromozoma (22 + X). Dolazi do reorganizacije hromozoma u jedru ćelije koji ima vezikularni izgled – ženski pronukleus (pronucleus femininus). U međuvremenu nekoliko časova poslije penetracije (ulaska spermatozoida u jajnu ćeliju) iz jedra glave spermatozoida nastaje muški (pronukleus masculinus). Oba pronukleusa, morfološki skoro identična kratko vrijeme se nalaze jedan pored drugog i prije nego što dođe do spajanja tzv. fuzije dupliraju genetski materijal ( 2n DNA). Sintezom DNA, odnosno dupliranjem genetskog materijala i fuzijom (spajanjem) pronukleusa dolazi do rasporeda hromozoma na diobenom vretenu i uzdužnog cijepanja majčinih i očevih (duplih) hromozoma u centromerama kao i kod normalne mitotične diobe. Polovina razdvojenih hromozoma kreće ka suprotnom polu obezbjeđujući pri tom normalnim ćelijama zigote (lat. zygote) normalan diploidan broj hromozoma. Paralelno sa jedarnom reorganizacijom na periferiji ćelije se pojavljuje dublji usjek koji se iz časa u čas povećava, dijeleći na kraju ćeliju u dvije kćerke ćelije ili tzv. blastomere. Blastomere su identične po veličini i obliku, a jedina razlika je u manjem jedru jedne od dvaju ćelija. Fertilizacija (oplođenje) se može sumirati kao biološki proces kojim se suprotno mejotičkom “obnavlja” diploidni broj hromozoma (46 XY, XX) od kojih jedna polovina
potiče od oca, a druga od majke. Oplođenjem se određuje biološki pol ploda. Iz jajne ćelije oplođene spermatozoidom nosiocem Y polnog hromozoma doći će do muškog (XY), u suprotnom do ženskog pola (XX). Oplođenjem se inicira dioba i nastanak novog organizma. Svaka ovulirana i neoplođena ćelija u prosjeku 24 h poslije ovulacije, podliježe degenerativnim promjenama.
Stvoren je dvoćelijski zigot (lat. zygot). Mitotična dioba se nastavlja istovremenim pomjeranjem embriona ka duplji materice. Od fertilizacije do stvaranja dvoćelijskog zigota potrebno je između 20 i 30 h.
Oplođenu jajnu ćeliju prihvata jajovod svojim rojtama (fimbrijama) i djelovanjem njegovih peristaltičkih pokreta i vodene struje koja nastaje kretanjem treplji epitela u jajovodima počinje da se dijeli. Sinhronizovanom serijom mitotičnih dioba broj blastomera se povećava. Formacija koja sadrži više desetina blastomera oblikom podsjeća na malinu ili dud i zove se morula. Sa umnožavanjem blastomera one postaju manje, u centralnom dijelu morule kompaktnije, a na periferiji nešto rastresitije. Morula sa 12 do 16 blastomera stigne u šupljinu materice između trećeg i četvrtog dana od oplođenja. U moruli koja ima 16 i 22 blastomera jasno se razlikuje grupa unutrašnjih (centralnih) i perifernih ćelija. Centralna, tzv. unutrašnja ćelijska masa je osnova budućeg embriona, dok će iz spoljnih ćelija nastati trofoblast
trofoblast (lat. trophoblast) odnosno placenta. Prilikom daljih dioba izvjesna količina tečnosti iz endometrijuma se prenosi između ćelija “unutrašnje ćelijske mase”. Postepenim nagomilavanjem i spajanjem međućelijskih prostora nastaje jedna veća šupljina ispunjena tečnošću. Zbog toga što se šupljina nalazi između blastomera zove se blastokela (lat. blastocoele). Onog trenutka kada je stvorena blastokela zona pellucida (glikoproteinska membrana koja igra ključnu ulogu u ostvarivanju oplodnje) nestaje, a novonastala struktura se zove blastocista (blastocysta). U blastocisti ćelije unutrašnje ćelijske mase postaju sada embrioblasti čineći dalje osnovu embriona. Ćelije spoljašnjeg sloja su trofoblasti.
Slijedi implantacija, a to je složen proces koji podrazumijeva direktno povezivanje elemenata embriona sa sluzokožom materice. Prihvatljivost endometrijuma za blastocistu je ograničena na dva do tri dana (između 5. i 7. dana) prije i poslije toga endometrijum je “neosjetljiv” za implantaciju.
|
